BBC News, فارسی
مشاهده محتوا
صفحه ها
صفحه اولبحران خاورمیانهانتخابات آمریکاپخش زندهویدیوتلویزیونایرانافغانستانجهانهنرورزشاقتصاددانشفراتر از خبر
آگهی
از رهبر جهادی سوریه تا سیاستمدار شورشی؛ احمد شرع چطور خود را از نو ساخت
منبع تصویر،AFP
توضیح تصویر،احمد شرع ساعاتی پس از سرنگونی بشار اسد در مسجد اموی دمشق با هوادارانش سخن گفتاطلاعات مقالهنویسنده,مینا لامیشغل,تحلیلگر رسانه‌های جهادی، بخش مانیتورینگ بی‌بی‌سی
27 آذر 1403 - 17 دسامبر 2024
ابومحمد جولانی، رهبر شورشیان سوری، نام مستعار جهادی خود را کنار گذاشته و از روز پنجشنبه، پیش از سقوط بشار اسد، در بیانیه‌های رسمی از نام واقعی‌اش، احمد شرع، استفاده می‌کند.
این تغییر نام بخشی از تلاش او برای افزایش مشروعیت خود در شرایط جدید است. گروه اسلامگرای او، هیئت تحریر شام، که رهبری دیگر گروه‌های شورشی را بر عهده دارد، تصرف دمشق را اعلام کرده و کنترل خود را بر اکثر مناطق سوریه تثبیت می‌کند.
تغییرات احمد شرع امری تازه نیست، بلکه طی سال‌ها با دقت شکل گرفته است. این تحول نه تنها در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های او با رسانه‌های خارجی، بلکه در تغییر ظاهرش نیز آشکار است.
احمد شرع که زمانی لباس سنتی شبه‌نظامیان جهادی را به تن می‌کرد، در سال‌های اخیر به پوشش غربی‌تر روی آورده است. زمانی که رهبری حمله را بر عهده داشت، لباس نظامی به تن کرد که نقش او به عنوان فرمانده اتاق عملیات را نشان می‌داد.
آگهی
اما احمد شرع کیست و چرا و چگونه دگرگون شد؟
Skip مطالب پیشنهادی and continue reading
مطالب پیشنهادی
زن سوری که جولانی به او تذکر حجاب داد: درخواست رهبرمان «پدرانه و از روی غیرت بود»
خبرنگار بی‌بی‌سی از سوی عضو هیئت تحریر شام تذکر حجاب گرفت
چرا ارتش سوریه به این سرعت فروپاشید؟
آینده سوریه چگونه رقم خواهد خورد؟ سه سناریوی محتمل
End of مطالب پیشنهادی
ارتباط با داعش در عراق
مصاحبه‌ای که شبکه پی‌بی‌اس در سال 2021 با او انجام داد، نشان داد که او در سال 1982 در عربستان سعودی به دنیا آمده است، که پدرش تا سال 1989 به عنوان مهندس نفت در آن‌جا مشغول به کار بود.
در همان سال، خانواده جولانی به سوریه بازگشتند و او در محله مزه دمشق رشد و زندگی می‌کرد.
مسیر جهادی او در عراق آغاز شد. او از طریق گروه‌های پیشین گروه داعش - یعنی القاعده در عراق و سپس دولت اسلامی عراق - با القاعده ارتباط داشت.
پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003، احمد شرع به دیگر جنگجویان خارجی در این کشور پیوست. در سال 2005 در اردوگاه بوکا زندانی شد. در آن‌جا ارتباطات جهادی خود را گسترش داد و با ابوبکر بغدادی آشنا شد - همان پژوهشگر آرامی که بعدها رهبری داعش را بر عهده گرفت.
در سال 2011، بغدادی احمد شرع را با بودجه‌ای به سوریه فرستاد تا جبهه نصرت را تأسیس کند - گروهی مخفی که با «دولت اسلامی عراق» ارتباط داشت. تا سال 2012، جبهه نصرت به یکی از نیروهای جنگی مهم سوریه تبدیل شده بود که ارتباطش با داعش و القاعده را پنهان می‌کرد.
منبع تصویر،REUTERS
توضیح تصویر،ابوبکر بغدادی جولانی را برای تأسیس جبهه نصرت به سوریه فرستاد
در سال 2013 تنش‌ها زمانی بالا گرفت که گروه بغدادی در عراق به طور یک‌جانبه ادغام دو گروه (دولت اسلامی عراق و جبهه نصرت) را اعلام کرد. او تشکیل دولت اسلامی عراق و شام (داعش) را اعلام کرد و نخستین بار ارتباط بین این دو گروه را علناً فاش کرد.
احمد شرع در برابر این تصمیم مقاومت کرد، زیرا می‌خواست گروهش را از روش‌های خشونت‌آمیز دولت اسلامی عراق دور نگه دارد. این امر به جدایی آنها انجامید.
برای رهایی از این وضعیت بغرنج، او با القاعده بیعت کرد و جبهه نصرت را به شاخه سوری آن تبدیل کرد.
از همان آغاز، احمد شرع کسب حمایت مردم سوریه را در اولویت قرار داد. او خود را از خشونت‌های داعش دور کرد و بر رویکردی عملگرایانه‌تر به جهاد تأکید کرد.
پیوستن به القاعده
در آوریل 2013، جبهه نصرت به شاخه سوری القاعده تبدیل شد که آن را در تقابل با داعش قرار داد.
اگرچه اقدام شرع تا حدی برای حفظ حمایت مردمی و جلوگیری از دور شدن سوری‌ها و گروه‌های شورشی از یکدیگر بود، اما پیوستن به القاعده در نهایت کمک چندانی به تحقق این هدف نکرد.
این مسئله در سال 2015 به چالشی جدی تبدیل شد. در آن زمان جبهه نصرت و دیگر گروه‌ها استان ادلب را تصرف کردند و مجبور شدند در اداره آن همکاری کنند.
منبع تصویر،REUTERS
توضیح تصویر،جولانی در سال 2016 نام جبهه نصرت را به فتح شام تغییر داد. سال بعد، این گروه به هیئت تحریر شام تغییر نام یافت
در سال 2016، شرع ارتباط خود را با القاعده قطع کرد و نام گروه را به «جبهه فتح شام» تغییر داد. سپس در سال 2017 آن را به «هیئت تحریر شام» تغییر نام داد.
اگرچه در ابتدا این جدایی سطحی به نظر می‌رسید، اما در نهایت شکاف‌های عمیق‌تری را آشکار ساخت. القاعده او را به خیانت متهم کرد که به جدایی برخی اعضا و تشکیل گروه «حُرّاس‌‌الدین»، شاخه جدید القاعده در سوریه، انجامید. هیئت تحریر شام بعداً در سال 2020 این گروه را سرکوب کرد. با این حال، اعضای حراس‌الدین همچنان محتاطانه در منطقه حضور دارند.
هیئت تحریر شام همچنین نیروهای داعش و جنگجویان خارجی در ادلب را هدف قرار داد، شبکه‌های آنها را متلاشی کرد و برخی را به شرکت در دوره‌های «افراط‌زدایی» وا‌داشت.
این اقدامات که با هدف متحد کردن نیروهای شبه‌نظامی و کاهش درگیری‌های داخلی توجیه می‌شد، نشان‌دهنده راهبرد احمد شرع برای تبدیل هیئت تحریر شام به نیرویی مسلط و از نظر سیاسی قابل قبول در سوریه بود.
با وجود جدایی علنی از القاعده و تغییر نام، سازمان ملل، آمریکا، بریتانیا و دیگر کشورها همچنان هیئت تحریر شام را سازمانی تروریستی می‌دانستند. آمریکا جایزه 10 میلیون دلاری برای اطلاعات درباره محل اختفای او تعیین کرده بود. قدرت‌های غربی این جدایی را صوری می‌پنداشتند.
تشکیل «دولت» در ادلب
منبع تصویر،SALVATION GOVERNMENT
توضیح تصویر،احمد شرع پس از زلزله‌های ویرانگر سال 2023 در سوریه کنفرانس خبری برگزار کرد
تحت رهبری شرع، هیئت تحریر شام به نیروی مسلط در ادلب تبدیل شد. ادلب بزرگترین پایگاه شورشیان در شمال غرب سوریه است که حدود چهار میلیون نفر در آن زندگی می‌کنند که اکثراً آوارگان دیگر استان‌های سوریه هستند.
برای رفع نگرانی‌ها درباره حکومت یک گروه شبه‌نظامی بر منطقه، هیئت تحریر شام در سال 2017 یک نهاد غیرنظامی به نام «دولت نجات سوریه» را به عنوان بازوی سیاسی و اداری خود تأسیس کرد
«دولت نجات سوریه» همچون یک دولت عمل می‌کرد، با نخست‌وزیر، وزارتخانه‌ها و ادارات محلی که بر بخش‌هایی مانند آموزش، بهداشت و بازسازی نظارت داشتند. همزمان، یک شورای مذهبی مبتنی بر شریعت اسلامی نیز فعالیت می‌کرد.
منبع تصویر،SALVATION GOVERNMENT
توضیح تصویر،در سال 2022 تصویری از احمد شرع در حال تماشای نقاشی مسجد اموی هنگام بازدید از نمایشگاه کتاب، هنر و فرهنگ در ادلب منتشر شد
شرع برای بازسازی چهره خود، فعالانه با مردم ارتباط برقرار کرد. او از اردوگاه‌های آوارگان بازدید می‌کرد، در رویدادها شرکت می‌کرد و بر کمک‌رسانی‌ها نظارت داشت، به‌ویژه در بحران‌هایی مانند زلزله‌های سال 2023.
هیئت تحریر شام دستاوردهای خود در زمینه حکمرانی و زیرساخت‌ها را نمایش می‌داد تا حکومتش را مشروع جلوه دهد و توانایی‌اش را در ایجاد ثبات و ارائه خدمات اثبات کند.
هیئت تحریر شام پیش‌تر پس از بازگشت طالبان به قدرت در سال 2021، آن‌ها را ستایش کرده و به‌عنوان الگویی الهام‌بخش برای ایجاد تعادل مؤثر میان تلاش‌های جهادی و آرمان‌های سیاسی، از جمله انجام مصالحه‌های تاکتیکی برای دستیابی به اهدافشان، تحسین کرده بود.
اقدامات او در ادلب بازتاب راهبرد کلان او برای نشان دادن توانایی هیئت تحریر شام نه تنها در جهاد، بلکه در حکمرانی مؤثر نیز بود.
شرع با اولویت دادن به ثبات، خدمات عمومی و بازسازی، می‌کوشید ادلب را به عنوان الگویی موفق از حکومت هیئت تحریر شام معرفی کند تا هم مشروعیت گروهش و هم آرمان‌های سیاسی خود را تقویت کند.
اما تحت رهبری احمد شرع، هیئت تحریر شام در تلاش برای تحکیم قدرت و تسلط بر اوضاع، دیگر گروه‌های شبه‌نظامی، چه جهادی و چه شورشی، را سرکوب و منزوی کرده است.
اعتراضات ضد هیئت تحریر شام
در طول بیش از یک سال منتهی به حمله شورشیان به رهبری هیئت تحریر شام در 27 نوامبر، شرع با اعتراضاتی از سوی اسلام‌گرایان تندرو و فعالان سوری در ادلب مواجه بود.
منتقدان حکومت احمد شرع را با رژیم اسد مقایسه می‌کردند و هیئت تحریر شام را به استبداد، سرکوب مخالفان و خاموش کردن صدای منتقدان متهم می‌کردند. معترضان نیروهای امنیتی هیئت تحریر شام را «شبیحه» می‌خواندند - اصطلاحی که برای توصیف دست‌نشانده‌های وفادار اسد به کار می‌رفت.
منتقدان همچنین مدعی بودند که هیئت تحریر شام عمداً از درگیری جدی با نیروهای دولتی پرهیز می‌کند و جهادی‌ها و جنگجویان خارجی را در ادلب به حاشیه می‌راند تا از مشارکت آنها در چنین اقداماتی جلوگیری کند، و همه اینها برای جلب رضایت بازیگران بین‌المللی است.
حتی در جریان آخرین حمله، فعالان همچنان از هیئت تحریر شام خواستند افرادی را که ادعا می‌شد به دلیل ابراز مخالفت در ادلب زندانی شده‌اند، آزاد کند.
منبع تصویر،AFP
توضیح تصویر،اوایل امسال، معترضان در ادلب خواستار آزادی زندانیان و پایان حکومت هیئت تحریر شام شدند
در واکنش به این انتقادات، هیئت تحریر شام در سال گذشته اصلاحات متعددی را آغاز کرد. این گروه یک نیروی امنیتی جنجالی را که به نقض حقوق بشر متهم بودند منحل یا بازسازی کرد و «اداره رسیدگی به شکایات» را برای رسیدگی به شکایات مردم علیه گروه راه‌اندازی کرد. منتقدان این اقدامات را تنها نمایشی برای مهار مخالفت‌ها دانستند.
هیئت تحریر شام برای توجیه تحکیم قدرت خود در ادلب و سرکوب تکثر در میان گروه‌های شبه‌نظامی، استدلال می‌کرد که اتحاد تحت یک رهبری واحد برای پیشرفت و نهایتاً سرنگونی دولت سوریه ضروری است.
هیئت تحریر شام و بازوی غیرنظامی آن، دولت نجات سوریه، مسیری دشوار را طی می‌کردند. آنها می‌کوشیدند تصویری مدرن و معتدل از خود ارائه دهند تا هم مردم محلی و هم جامعه بین‌المللی را جذب کنند، در حالی که همزمان هویت اسلامگرای خود را برای راضی نگه داشتن تندروها در مناطق تحت کنترل شورشیان و درون صفوف هیئت تحریر شام حفظ می‌کردند.
برای مثال، در دسامبر 2023، هیئت تحریر شام و دولت نجات سوریه پس از برگزاری یک «جشنواره» در یک مرکز خرید جدید و مدرن که از سوی تندروها «غیراخلاقی» خوانده شد، با واکنش منفی مواجه شدند.
همچنین در ماه اوت، یک مراسم الهام گرفته از بازی‌های پارالمپیک با انتقاد شدید تندروها مواجه شد که باعث شد دولت نجات سوریه در برگزاری چنین رویدادهایی تجدیدنظر کند.
این رویدادها نشان‌دهنده چالش‌هایی است که هیئت تحریر شام در هماهنگ کردن انتظارات پایگاه اسلامگرای خود با خواسته‌های عمومی مردم سوریه با آن روبروست - مردمی که پس از سال‌ها حکومت استبدادی اسد، خواهان آزادی و همزیستی مسالمت‌آمیز هستند.
پیشگام مسیری نو؟
با پیشروی آخرین حمله، رسانه‌های جهانی بر گذشته جهادی احمد شرع تمرکز کردند که این امر باعث شد برخی از حامیان شورشی از او بخواهند کنار بکشد و او را به‌عنوان یک نقطه ضعف تلقی کنند.
اگرچه شرع پیش‌تر از آمادگی خود برای انحلال گروهش و کناره‌گیری سخن گفته بود، اما اقدامات و حضور عمومی اخیر او داستان دیگری را روایت می‌کند.
موفقیت هیئت تحریر شام در متحد کردن شورشیان و تقریباً تصرف کل کشور در کمتر از دو هفته، موقعیت احمد شرع را تقویت کرده و صدای منتقدان تندرو و اتهامات فرصت‌طلبی را خاموش کرده است.
منبع تصویر،AFP
توضیح تصویر،هیئت تحریر شام و متحدانش در اواخر نوامبر حمله‌ای را آغاز کردند که به سرنگونی اسد انجامید
احمد شرع و دولت نجات سوریه از آن زمان تلاش کرده‌اند تا به مخاطبان داخلی و بین‌المللی اطمینان خاطر دهند.
آن‌ها به سوری‌ها، از جمله اقلیت‌ها، وعده امنیت دادند؛ متعهد شدند که با همسایگان و قدرت‌هایی مانند روسیه، روابط صلح‌آمیز داشته باشند. جولانی حتی به روسیه اطمینان داده که در صورت توقف حملات، پایگاه‌های سوری آن‌ها آسیبی نخواهند دید.
این چرخش نشان‌دهنده راهبرد «جهاد معتدل» هیئت تحریر شام از سال 2017 است که بر عمل‌گرایی به جای ایدئولوژی خشک تأکید می‌کند.
رویکرد او می‌تواند نشانه‌ای از افول جنبش‌های جهاد جهانی مانند داعش و القاعده باشد که انعطاف‌ناپذیری آنها بسیار ناکارآمد و ناپایدار تلقی می‌شود.
مسیر احمد شرع ممکن است دیگر گروه‌ها را به سازگاری ترغیب کند و این می‌تواند به معنای آغاز دوره‌ای نو از «جهادگرایی» محلی و انعطاف‌پذیر سیاسی باشد یا تنها انحرافی موقتی از مسیر سنتی برای دستیابی به منافع سیاسی و سرزمینی باشد.
موضوعات مرتبط
احمد شرع (ابومحمد جولانی)داعشجنگ سوریهبشار اسدسوریه
مطالب مرتبط
ابومحمد جولانی، رهبر شورشیان سوری هیئت تحریر شام کیست؟16 آذر 1403 - 6 دسامبر 2024